Nad-ja odpowiada za nakazy moralne, poczucie powinności, czy
poczucie winy. Jest to instancja psychiczna przynależna modelowi strukturalnemu
aparatu psychicznego, który zaproponował późny
Freud. Instancja ta – ów
hipotetyczny twór umysłowy – dość nieszczęśliwie czasem nazywana jest superego, idąc za mianownictwem
anglojęzycznym. Niemieckie Über-ich,
oznacza tyle co Nad-ja. Ten językowy
kształt oddaje intuicję, której pozbawione jest pojęcie superego: instancja ta jest „nad”, „ponad” mną! To Bruno Bettelheim zwracał kiedyś uwagę
na ten fakt.
Slavoj Žižek, idąc za Lacanem,
podkreślał, że Nad-ja jest instancją
surową, odpowiedzialną za auto-poniżenie: jest ona wyjątkowo bezwzględna i
sroga. Można ryzykować twierdzenie, że Žižek nie różnicuje tu kształtów Nad-ja; bowiem sama ta struktura może
być różnie dojrzała, a zatem różnie surowa, albo różnie słaba. Ale Žižek
wskazuje na zapoznaną skądinąd intuicję, wywodzącą się może z faktu, że
struktura ta w nieświadomym ma bliski
kontakt z To (id), mówiącą o gnębiącym i poniżającym działaniu Nad-ja.
W książce Kruchy absolut (2009, Wyd. KP) Žižek pisze następująco: „(…) im
więcej pijesz coli, tym bardziej chce ci się pić; im większe osiągasz zyski,
tym więcej chcesz zarabiać; im bardziej stosujesz się do nakazów
>nad-ja<, tym bardziej czujesz się winny (…) Jest to logika paradoksu,
będącego przeciwstawieństwem miłości, w której – jak ujmuje to Julia w swoich
nieśmiertelnych słowach skierowanych do Romea, >im więcej daję, tym więcej
mam<. Kluczem do tego zaburzenia jest rozkosz dodatkowa, objet petit a (…) im bardziej się do
niego zbliżasz, tym bardziej wymyka się pochwyceniu (lub: im bardziej go
posiadasz, tym bardziej ci go brak).”
Być może właśnie ten aspekt Nad-ja, w interpretacji lacanowskiej,
ukazuje najbardziej srogą stronę tej struktury: bezwzględny nakaz rozkoszowania się, zaspokajania
rozkoszy, której nigdy nie da się zaspokoić – próby restytucji obiektu tęsknoty
i ciągłego braku: obiektu małe a!
Zapraszam na stronę GabinetuPsychoterapii w Krakowie:
gabinet.imago@gmail.com
 |
| Fot. autora, prawa zastrzeżone. |
